NotebookLM: دستیار هوشمند و رایگان گوگل برای متحول کردن تدریس زبان

سینا جاویدان

15 مهر 1404

مقدمه: یک دستیار قدرتمند جدید برای معلمان زبان

آیا شما هم به عنوان یک معلم زبان، زمان زیادی را صرف آماده‌سازی و ساختن منابع آموزشی جذاب برای کلاس‌های خود می‌کنید؟ تصور کنید ابزاری رایگان و قدرتمند در اختیار داشته باشید که بتواند این فرایند را برای شما متحول کند. NotebookLM، محصول جدید گوگل، دقیقاً همین کار را انجام می‌دهد. این دستیار هوش مصنوعی به شما کمک می‌کند تا به سرعت و به سادگی، محتوای آموزشی سفارشی و باکیفیت تولید کنید.

این مقاله یک راهنمای عملی است که بر اساس یک آموزش تخصصی تهیه شده و سه حوزه‌ی کلیدی استفاده از این ابزار را پوشش می‌دهد:

آماده‌سازی طرح درس.
تولید محتوای سفارشی برای کلاس‌ها.
معرفی ابزار به دانش‌آموزان برای انجام تکالیف و خودآموزی.

NotebookLM چیست و چگونه کار می‌کند؟

به زبان ساده، NotebookLM ابزاری است که به شما اجازه می‌دهد منابع اطلاعاتی خود را بارگذاری کنید و سپس بر اساس آن‌ها، انواع مختلفی از محتوا را تولید کنید. این ابزار به شما کمک می‌کند تا از دل منابع موجود، مطالب جدید و کاربردی استخراج کنید.

شما می‌توانید تا ۵۰ فایل مجزا را به عنوان منبع به این ابزار اضافه کنید. انواع منابع قابل استفاده عبارتند از:

فایل‌های PDF
ویدیوهای یوتیوب
وب‌سایت‌ها و وبلاگ‌ها
فایل‌های متنی
فایل‌های صوتی

اگرچه این ابزار می‌تواند به صورت خودکار محتواهای استانداردی مانند خلاصه یا سوالات متداول تولید کند، اما اگر فقط به این قابلیت‌های خودکار اکتفا کنید، مهم‌ترین و قدرتمندترین بخش NotebookLM را که بسیاری از کاربران از آن غافل هستند، از دست داده‌اید.

فراتر از خلاصه‌سازی: قدرت واقعی NotebookLM برای معلمان

یک راهنمای تخصصی نشان می‌دهد که بسیاری از معلمان زبان، نکته اصلی و قدرت واقعی NotebookLM را نادیده می‌گیرند. این یک راز کارشناسانه است که رویکرد شما را تغییر می‌دهد: شما مجبور نیستید ده‌ها سند مختلف را بارگذاری کنید. این ابزار می‌تواند حجم عظیمی از محتوای آموزشی را تنها از یک منبع (مانند یک ویدیو، یک PDF یا یک فایل صوتی) تولید کند.

قدرت واقعی NotebookLM در کادر گفتگو (Chat/Prompt) آن نهفته است که با هوش مصنوعی قدرتمند Gemini گوگل کار می‌کند. این بخش مانند یک دستیار هوش مصنوعی پیشرفته عمل می‌کند و به شما اجازه می‌دهد تقریباً هر دستور مبتنی بر متنی را از آن بخواهید. اینجاست که پتانسیل خلاقانه برای تدریس زبان، از استفاده‌ی پایه به استفاده‌ای پیشرفته و خلاقانه تبدیل می‌شود.

راهنمای گام‌به‌گام: ساخت فعالیت‌های آموزشی از یک ویدیو

در این بخش، یک مثال عملی را بررسی می‌کنیم تا ببینیم چگونه می‌توان از یک ویدیوی آموزشی یوتیوب، چندین فعالیت کلاسی متنوع و کاربردی ساخت.

نکته مهم: اگر از نتیجه راضی نبودید، ناامید نشوید! می‌توانید با کلیک روی دکمه «تولید مجدد» (Regenerate) شانس خود را دوباره امتحان کنید یا با تغییر بخش‌هایی از پرامپت (مثلاً تغییر پس‌زمینه یا حالت آغوش گرفتن) به نتیجه دلخواه خود برسید.

گام اول: تولید یک پادکست تعاملی

ابتدا می‌توانید از NotebookLM بخواهید که بر اساس ویدیوی شما، یک پادکست صوتی تولید کند. این پادکست می‌تواند به عنوان یک تمرین شنیداری در کلاس یا به عنوان تکلیف برای دانش‌آموزان استفاده شود.

ویژگی مهم در این بخش، قابلیت “Customize” (سفارشی‌سازی) است. برای مثال، می‌توانید به ابزار دستور دهید که زبان پادکست را ساده‌سازی کند تا برای یک دانش‌آموز سطح متوسط (B1) قابل فهم باشد. پادکست تولید شده قابل دانلود است و می‌توانید سرعت پخش آن را نیز کنترل کنید. بر اساس یک راهنمای تخصصی، سرعت پخش پادکست‌های تولیدشده ممکن است برای دانش‌آموزان زبان چالش‌برانگیز باشد، بنابراین استفاده از قابلیت کاهش سرعت اکیداً توصیه می‌شود.

گام دوم: استخراج واژگان کلیدی

با استفاده از کادر دستور، می‌توانید از ابزار بخواهید تا واژگان مهم و مرتبط را از منبع شما استخراج کند. برای مثال، می‌توانید از این دستور استفاده کنید:

از این ویدیو ۱۰ کلمه‌ی کلیدی استخراج کن که به دانش‌آموزان سطح B1 در درک بهتر محتوا کمک کند.

NotebookLM به سرعت لیستی از کلمات کلیدی را در اختیار شما قرار می‌دهد. شما می‌توانید این لیست را در بخش “Notes” (یادداشت‌ها) ذخیره کنید تا بعداً از آن برای ساخت تمرین‌های دیگر استفاده نمایید.

گام سوم: ساخت تمرین‌های استاندارد

حالا می‌توانید بر اساس واژگان استخراج‌شده، تمرین‌های استاندارد کلاسی طراحی کنید. برای مثال، می‌توانید از ابزار بخواهید یک تمرین جای خالی (Cloze Activity) بسازد (تمرینی که در آن کلمات کلیدی از متن حذف شده و دانش‌آموزان باید آن‌ها را پر کنند). نکته‌ی جالب این است که NotebookLM پاسخنامه را نیز برای شما آماده می‌کند.

به همین روش، می‌توانید انواع دیگری از تمرین‌ها را نیز تولید کنید، از جمله:

سوالات درک مطلب (Comprehension Questions)
سوالات صحیح/غلط (True/False Questions)
تمرین‌های کامل کردن جمله (Sentence Completion Tasks)

پس از کپی کردن متن تمرین، ممکن است لازم باشد آن را در یک فایل Word کمی ویرایش و قالب‌بندی کنید تا کاملاً آماده‌ی استفاده در کلاس شود.

گام چهارم: طراحی فعالیت‌های خلاقانه‌تر

تمرین‌های استاندارد مانند جای خالی مفید هستند، اما گاهی لازم است کمی فراتر برویم و فعالیت‌های جذاب‌تر و فکورانه‌تری برای دانش‌آموزان طراحی کنیم. در ادامه دو ایده برای استفاده‌ی خلاقانه‌تر از این ابزار ارائه می‌شود که در پاسخ به نیاز برای فراتر رفتن از تمرین‌های معمول طراحی شده‌اند.

ایده فعالیت ۱: تطبیق توصیفات (Descriptive Matching) از ابزار بخواهید بر اساس محتوای ویدیو، دو توصیف متمایز از دو موضوع مختلف (مثلاً دو پارک ملی) بنویسد. سپس دانش‌آموزان باید این توصیفات را بخوانند و تشخیص دهند که هر کدام به کدام موضوع اشاره دارد. این فعالیت درک عمیق‌تر آن‌ها از محتوا را می‌سنجد.

ایده فعالیت ۲: واقعیت یا شایعه (Fact vs. Fiction) از ابزار بخواهید لیستی شامل ۱۰ جمله درباره‌ی موضوع ویدیو تهیه کند؛ پنج جمله که از نظر واقعی صحیح و پنج جمله که نادرست هستند. دانش‌آموزان می‌توانند به صورت گروهی بحث کرده و جملات صحیح را از نادرست تشخیص دهند. ابزار پاسخنامه را نیز در اختیار شما قرار می‌دهد تا بتوانید فعالیت را تصحیح کنید.

سایر امکانات کاربردی NotebookLM

علاوه بر قابلیت‌های ذکر شده، NotebookLM به صورت خودکار چند قالب محتوایی دیگر را نیز بر اساس منابع شما تولید می‌کند که می‌توانید از آن‌ها برای آماده‌سازی دروس خود استفاده کنید:

راهنمای مطالعه (Study Guide): نکات کلیدی و ساختار محتوا را برای مطالعه بهتر سازماندهی می‌کند. (یک راهنمای تخصصی این ویژگی را به طور ویژه مفید می‌داند.)
سوالات متداول (Frequently Asked Questions): سوالات احتمالی درباره محتوا را به همراه پاسخ‌هایشان ایجاد می‌کند.
خط زمانی (Timeline): اگر محتوای شما دارای ترتیب زمانی باشد، یک جدول زمانی از رویدادها ایجاد می‌کند.
یادداشت‌های توجیهی (Briefing Notes): خلاصه‌ای جامع و نکته‌وار از مهم‌ترین اطلاعات ارائه می‌دهد.

پیشنهاد می‌شود این ویژگی‌ها را نیز بررسی کنید، زیرا ممکن است برای اهداف آموزشی شما بسیار مفید باشند.

نتیجه‌گیری: خلاقیت در تدریس زبان با هوش مصنوعی

همانطور که دیدیم، قدرت واقعی NotebookLM نه در قابلیت‌های خودکار آن، بلکه در خلاقیت شما به عنوان معلم در نوشتن دستورات نهفته است. این ابزار رایگان و تحول‌آفرین به شما کمک می‌کند تا در زمان خود صرفه‌جویی کرده و به سادگی، محتوای آموزشی متنوع، متناسب با سطح دانش‌آموزان و جذاب را از هر منبعی تولید کنید.

همین امروز NotebookLM را برای طرح درس بعدی خود امتحان کنید و پتانسیل شگفت‌انگیز آن را برای ارتقای کیفیت تدریس خود کشف نمایید.